Biuletyn Informacji Publicznej
Muzeum Miejskie

Na wystawie prezentowane są obrazy z kolekcji Muzeum Miejskiego w Zabrzu, Muzeum im.
J. Malczewskiego w Radomiu, Szpitala Specjalistycznego im. Józefa Babińskiego w Krakowie oraz kolekcji prywatnej Leszka Macaka Kraków.

Wystawa prezentowana będzie w siedzibie Muzeum w Rudzie Śląskiej

„Białe złoto, kruche złoto.
Kolekcja porcelany
ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Zabrzu”

Kolekcjonerstwo
Od najdawniejszych cywilizacji ludzie interesowali się gromadzeniem pięknych przedmiotów. W Cesarstwie Rzymskim odbywały się aukcje dzieł sztuki, przede wszystkim łupów wojennych, kwitł handel sztuką i cały przemysł dostarczający mniej lub bardziej udanych kopii i fałszerstw. W średniowiecznej Europie skarby gromadził głównie Kościół oraz monarchowie. W XV w. nie tylko książęta renesansowych Włoch z florenckim rodem Medyceuszy na czele, lecz także arystokracja Francji, Burgundii uważała za swój obowiązek objąć mecenat nad sztuką.
Taka forma kolekcjonerstwa rozwijała się do XVII w., kiedy zaczęły powstawać gabinety osobliwości na dworach książęcych, gorliwie naśladowane przez prawdziwych, prywatnych kolekcjonerów. W tworzonych wówczas kolekcjach mogło znaleźć się wszystko – porcelana, kamee, klejnoty, przyrządy naukowe, posągi, wyroby z laki, kości słoniowej, muszle, medale, broń, meble, mapy itp. Pod koniec XVII wieku w siedzibach możnowładczych zaczęto zakładać gabinety porcelanowe, w których gromadzono porcelanę chińską, a potem również europejską. Gabinety te miały wywierać wrażenie przede wszystkim ogromną ilością zgromadzonych w nich wyrobów, ich wygląd miał oszołomić, a zarazem wzbudzić podziw. W wieku XVIII, gdy porcelanę zaczęto produkować również w Europie „porcelanowe szaleństwo” osiągnęło swe apogeum w gabinetach o ścianach, sklepieniach, a nawet posadzkach wykładanych porcelaną. Oświetlały je porcelanowe żyrandole, a dodatkowych efektów dostarczały lustra, oczywiście oprawne w porcelanowe, ozdobne ramy.
Mania gromadzenia przez prywatne osoby różnych przedmiotów, w tym i porcelany powszechna była do XIX wieku. Wtedy to z wolna poczęła ona ustępować miejsca kolekcjonerstwu, ujętemu w ujednolicone formy, oparte o wiedzę fachową. Powstały wówczas model kolekcjonowania zbliżony jest do obecnego, prowadzonego głównie w oparciu o placówki muzealne, posiadające wyspecjalizowane kadry oraz sposoby kształtowania kolekcji.
Porcelana europejska
Wśród przedmiotów, będących w sferze zainteresowań kolekcjonerów, znaczącą rolę odgrywały i odgrywają do dnia dzisiejszego wyroby z porcelany. Porcelanę ludzkość zawdzięcza Chińczykom. W VII w. n.e. wraz z wynalezieniem kaolinu (chińskiej glinki), który po zmieszaniu ze skaleniem chińskim oraz wypaleniu w temperaturze ok. 1300˚C powstała twarda, półprzezroczysta materia, wydająca charakterystyczny, dźwięczny ton przy uderzeniu – porcelana, to białe, kruche złoto. Kraje europejskie po raz pierwszy z chińską porcelaną zetknęły się na początku XIII w., kiedy to wyroby porcelanowe ze swej podróży do Azji, w tym, 17 lat spędzonych w Chinach przywiózł kupiec i podróżnik wenecki Marco Polo. Sam zaś skład porcelany oraz sposób jej powstawania był dla Europejczyków nieznany do początku XVIII w. Chęć wyprodukowania własnej porcelany wywołała wśród alchemików europejskich oraz ich mocodawców silne współzawodnictwo. Uwiecznione zostało ono sukcesem w 1708 roku, kiedy to nadworny alchemik elektora saskiego i króla Polski Augusta II Mocnego, Johann Friedrich Bőttger próbując zgłębić tajemnicę produkcji złota, przypadkiem odkrył, że tym poszukiwanym podstawowym składnikiem porcelany jest kaolin. Tym sposobem Europa doszła do własnej porcelany. Pierwsza manufaktura porcelany założona została przez J. F. Bőttgera w Miśni pod Dreznem w 1710 r. W pierwszych latach swej działalności (1717-1718) była ona sławna z produkcji niezmiernie twardej, ciemnej czerwono-brązowej kamionki (bőttgerowskiej). Najwcześniejsza miśnieńska porcelana była koloru kremowego lub ciemnej kości słoniowej i miała grubą pęcherzykowatą glazurę. Formy wzorowano na kamionkach lub oryginalnej porcelanie chińskiej. Większość wyrobów nie posiadało dekoracji. Tajemnica produkcji wyrobów porcelanowych stanowiła pilnie strzeżoną tajemnicę manufaktury, skupionej wokół osoby Bőttgera. Sekret składu porcelany i metod jej wykonywania starano się utrzymać w tajemnicy, a żaden z pracujących w manufakturze robotników nie znał całego procesu. Jednak popularność wyrobów porcelanowych oraz ich wysoka cena spowodowały, że nieuniknionym stało się, w krótkim czasie, wykradzenie tajemnicy jej produkcji, co zaowocowało masowym powstawaniem, w różnych krajach europejskich, kolejnych manufaktur. Do najznaczniejszych, powstałych w tym pierwszym okresie, należy zaliczyć: Wiedeń (1719 r.), Wenecję (1720 r.), Vincennes/Sèvres (1740 r.), Nymphenburg (lata 40. XVIII w.), Capodimonte (1743 r.), Berlin (1751 r.), Hőchst (lata 50. XVIII w.), Fürstenberg (1753 r.), Frankenthal (1754 r.), Weesp (1757 r.), Ludwigsburg (1759 r.), Marienberg (1759 r.), Kopenhagę (1775 r.) i Hagę (1776 r.).
Około 1820 r. rewolucja przemysłowa przekształciła manufaktury porcelany – służące dotąd swymi luksusowymi wyrobami potrzebom królów oraz bogatej arystokracji – w normalną działalność przemysłową. Niektóre jednak z wielkich zakładów zachowały patronat królewski (np. Kőnigliche Porzellan Manufaktur (KPM) w Berlinie czy Miśnia). Na kontynencie europejskim rozwijała się produkcja dobrej twardej porcelany, w Anglii zaś porcelany kostnej oraz białej miękkiej porcelany wytwarzanej przemysłowo. Fabryki zostały wówczas zmechanizowane, nastąpił podział pracy, centra produkcji przeniosły się z miast na prowincje, gdzie łatwiej było o dostęp do kaolinu, podstawowego surowca do produkcji porcelany oraz węgla surowca niezbędnego do opalania pieców. W efekcie poprawy koniunktury gospodarczej, jaka nastąpiła w Europie po 1830 r., fabryki porcelany były w stanie zaspokoić potrzeby powiększającej się klasy średniej wyrobami, na które mogła sobie pozwolić.
Powstające wówczas wyroby utrzymane były w panującym wówczas stylu empire (1800-1830), wykorzystywano charakterystyczne dla klasycyzmu francuskiego motywy, wzbogacając je. Ówczesne wyroby zdobione były motywami zwierzęcych łap, kariatyd, form nawiązujących do naczyń etruskich, egipskich, dominowały wielkie, barwne powierzchnie. W latach 30. XIX w. styl empire wyparty został przez estetykę neorokoka, stylu lubującego się, w trudnych do realizacji, motywach rocaille oraz towarzyszących im kwiatom, często wykonanych techniką reliefu oraz złoceń. W efekcie powstawały wyroby imponujące i wielobarwne – odpowiadające gustom klasy średniej. Lata 40. XIX w. to ponowny rozkwit możliwości produkcyjnych (zarówno jeśli chodzi o jakość, jak i o ilość) Miśni, najstarszej w Europie wytwórni porcelany. Wśród dominujących motywów występowały sceny religijne i rodzajowe przejęte z siedemnasto- i osiemnastowiecznego malarstwa holenderskiego, francuskiego oraz włoskiego. Okres ten to dominacja w wyrobach miśnieńskich wyrobów stylu rokoka i klasycyzmu. Od połowy zaś lat 70. XIX w. w produkcji zaczynają pojawiać się wyroby o stylistyce neorenesansowej. Wiele mniejszych firm działających w pozostałych państwach niemieckich oraz w Czechach produkowało również porcelanę w stylach historycznych, wyroby te jednak swą jakością ustępowały wyrobom miśnieńskim, były jednak konkurencyjne, jeśli chodzi o cenę.
Lata 80. XIX w. to odwrót od stylów historycznych w kierunku sztuki nowej, która pragnęła zatrzeć różnice pomiędzy tzw. sztukami pięknymi, a sztuką stosowaną (użytkową). Powstały wówczas styl nouveau (znany również jako Jugendstill, secesja), o miękkich liniach opartych na formach zaczerpniętych z natury. Styl ten dominował w kulturze, w tym i w wyrobach porcelanowych do lat 20. XX w. kiedy to zastąpiony został przez art déco – stylistykę, która swoje apogeum osiągnęła na światowej wystawie w Paryżu w 1925 r. Podczas gdy art nouveau kładła nacisk na ornament, podkreślający kształt, art déco preferowała powierzchniowe „połamane” linie, które negowały kształt. Inspiracje dla art déco pochodziły z różnych źródeł, m. in. z kubizmu, z architektury, ze sztuki pierwotnej, egipskiej oraz z form przemysłowych.

Fabryki porcelany w Polsce
W początkowym okresie produkcji porcelany w Europie, do Polski docierała ona głównie z Miśni, a potem również z innych manufaktur Berlina i Wiednia. W owym czasie w Rzeczpospolitej istniały jedynie fajansarnie, lecz w żadnej z nich nie czyniono chyba prób produkcji porcelany. Sytuacja zmieniła się dopiero, kiedy na tronie zasiadł, Stanisław August Poniatowski, władca znany ze swego zamiłowania kolekcjonerskiego. Pierwszą polską manufakturę, produkującą porcelanę, uruchomiono w Korcu na Wołyniu, w dobrach należących do księcia Józefa Klemensa Czartoryskiego. Z dnia 1 maja 1790 r. pochodzi list pierwszego dyrektora manufaktury w Korcu, Franciszka Mezera, w którym powiadamia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, o sukcesie, jakim zakończyły się próby uzyskania polskiej porcelany. Kolejne fabryki porcelany na ziemiach polskich powstały na początku XIX w. Do najważniejszych zaliczyć należy: Baranówkę (1804 r.), Tomaszów Lubelski (1806 r.), Ćmielów (ok. 1838 r.).
Na Śląsku, który w ówczesnym czasie wchodził w skład państwa niemieckiego produkcję porcelany rozpoczęto w pierwszej połowie XIX w. Jako pierwsze powstały zakłady w Wałbrzychu (niem. Waldenberg): w 1835 r. fabryka porcelany Carla Kristera, a w 1845 r. w Starym Zdroju (niem. Alt Wasser), obecnie dzielnicy Wałbrzycha, Carla Tielscha. Były to największe wytwórnie porcelany na Śląsku. Założone w kolejnych latach zakłady w: Jaworzynie Śląskiej (niem. Kőnigszelt), dwie fabryki w Tułowicach (niem. Tillowitz) pod względem ilości i jakości produkowanych wyrobów, nie mogły się równać z fabrykami wałbrzyskimi. Na lata 70. i 80. XIX w. przypada drugi etap budowy nowych fabryk porcelany na Śląsku. Początkowo również zlokalizowane były one w rejonie wałbrzyskim: w Kowarach (niem. Schmiedeberg), w Stanowicach koło Strzegomia (niem. Stanowitz bei Striegau), dwie fabryki w Szczawienku (niem. Niedersalzbrunn), trzy fabryki w Parowej. W latach 20. XX w. również na Górnym Śląsku uruchomione zostały fabryki produkujące porcelanę, do największych zaliczyć należy zakłady w Bogucicach oraz Bykowinie (Ruda Śląska).

Znakowanie wyrobów porcelanowych
Praktyka regularnego znakowania porcelany symbolem wytwórni zrodziła się w Europie wraz z pojawieniem się porcelany miśnieńskiej w latach 20. XVIII w. Wzorując się na praktyce chińskiej, umieszczano znak zwykle na stopce lud podstawie przedmiotu. Znaki mogły być malowane pod- lub naszkliwnie, mogły być ryte lub stemplowane w masie. W XVIII w. znakowanie wyrobów nie było obowiązkowe, z drugiej zaś strony znaki umieszczane wówczas na poszczególnych przedmiotach nie stanowią niezawodnego źródła do ich datowania i atrybucji, często zdarzały się przykłady imitowania lub podrabiania przez mniejsze, słabsze warsztatowo manufaktury znaków uznanych warsztatów. Szczególnie dużo przykładów tego typu praktyk dotyczy na przykład skrzyżowanych, malowanych kobaltem mieczy Miśni.
Oprócz znaków wytwórni występują również na wyrobach porcelanowych numery, symbole modelarzy, malarzy lub złotników, rzadziej zaś daty i sygnatury artystów.

Kolekcja porcelany w zbiorach Muzeum Miejskiego w Zabrzu
Eksponaty tworzące kolekcję europejskiej porcelany artystycznej oraz użytkowej o walorach artystycznych trafiły do zbiorów, głównie w latach 80. i 90. XX w. Powstały głównie w wieku XIX oraz w pierwszym 20-leciu XX w., pojedyncze egzemplarze pochodzą z drugiej połowy wieku XVIII. Zgromadzone przedmioty pochodzą głównie z zakładów środkowo- i zachodnioeuropejskich, szczególnie licznie reprezentowane są wytwórnie w: Miśni, Berlinie, Volkstedt, Rudolstadt, Scheibe, Frankenthal, Hohenberg, Selb, Marktredwitz, Schney, Weiden, Slavkov, Eichwald, Teplice Trnovany, Vincennes. Na szczególną uwagę zasługują również wyroby powstałe w fabrykach zlokalizowanych na Śląsku, w tym zwłaszcza wyroby z: Wałbrzycha, Jaworzyny Śląskiej, Tułowic, Szczawienka, Parowej, Bykowiny (Rudy Śląskiej), czy Bogucic.
Kolekcja liczy około 200 sztuk, z czego większość stanowią samodzielne obiekty. Pozostałe wchodzą w skład większych zespołów (serwisy, komplety śniadaniowe itp.).
Posiadane przez Muzeum przedmioty odzwierciedlają różnorodność form, technik oraz sposobów zdobień typowych dla okresu powstania, a zarazem noszą indywidualne znamiona poszczególnych zakładów.

Wieś w malarstwie polskim XIX i XX w.
(ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Lesznie)
18 maj – 17 wrzesień 2006


Motywy wiejskie stały się samodzielnym tematem w sztuce polskiej pod koniec XVIII w., jednak przez długi czas były to na ogół przesycone sentymentalizmem ilustracje „malowniczej wsi polskiej”.
Wystawa pozwala prześledzić konsekwentny proces rozwoju malarstwa o tej tematyce na przestrzeni XIX i pocz. XX w., zarówno w sensie poszerzania problematyki podejmowanej przez malarzy, jak i wykorzystywania nowych prądów czysto artystycznych docierających z Zachodu. Prezentowane są trzy podstawowe kategorie: malarstwo krajobrazowe, wiejskie sceny rodzajowe i wizerunek (portret) chłopski.
W malarstwie krajobrazowym artyści wykorzystują szeroką gamę obiegowych motywów, tj. widoki wsi o różnych porach roku; pola i łąki, drzewa, strumienie, wiejskie zagrody i kościółki, cmentarze. Chętnie studiowany jest pejzaż zimowy ( np. eksponowany „Krajobraz zimowy” J. Fałata). Wiele tu przedstawień nastrojowych czy np. interesujących z uwagi na sposób podejmowania problematyki światła . Głównym celem niektórych kompozycji jest iluzjonistyczne powtórzenie rzeczywistości, natomiast modyfikacja realizmu w duchu nowoczesnym zmierzała w kierunku uproszczonej formy malarskiej, a więc syntezy.
Zainteresowanie wiejskimi tematami rodzajowymi przyniósł w sztuce polskiej Romantyzm 1 poł. XIX w., jednak dopiero po roku 1850 (pod wpływem Pozytywizmu) wizerunek wsi w kreacjach artystów polskich staje się bardziej realistyczny, rzeczowy. Na wystawie zaprezentowane są m.in. sceny rodzajowe: „Powrót z dożynek” K.Wierusz-Kowalskiego, „Przed kościołem”S.Kamockiego, „Rozmowa na wiejskiej drodze” J.Graczyńskiego, „Spław drewna” K.Sichulskiego.
Portret chłopski stał się popularny w połowie XIX w. (pierwszym twórcą autentycznego ludowego wizerunku był P. Michałowski); doskonale scharakteryzowane wiejskie typy prezentują na wystawie prace m.in. J.Chełmońskiego, F.Pautscha, W.Wodzinowskiego, Z.Ajdukiewicza.
Muzeum Okręgowe w Lesznie zgromadziło imponującą kolekcję malarstwa o tematyce wiejskiej; znalazły się w niej dzieła najwybitniejszych polskich malarzy.

Wystawa „Krzysztof Rumin i uczniowie Pastela”

Klub „Pastel” Zabrzańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, zaprezentuje w Zabrzu prace artystów, wychowanków klubu, obecnie wykładowców Akademii Sztuk Pięknych i Liceum Plastycznego, wielokrotnie nagradzanych w konkursach krajowych i zagranicznych. Wystawa „Krzysztof Rumin i uczniowie Pastela” będzie prezentowana w Muzeum Miejskim w Zabrzu, z dużą możliwością promowania jej w innych ośrodkach kulturalnych. Przygotowana ekspozycja oprócz swego prestiżu, charakteryzuje się różnorodnością działań artystycznych od rzeźby, rysunku, malarstwa, grafiki, plakatu po fotografię. Będzie to nie tylko duże wydarzenie artystyczne, ale spełni również wspaniałą rolę pedagogiczną dla młodych adeptów sztuki w naszym mieście. Dawni wychowankowie Klubu „Pastel” –ponad 250 osób jest już absolwentami bądź studentami wielu uczelni artystycznych: Krakowa, Katowic, Warszawy, Łodzi, Wrocławia, Poznania. Prowadzący Klub „Pastel” Krzysztof Rumin ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie na Wydziale Grafiki w Katowicach, uprawia grafikę i malarstwo jest laureatem nagrody prezydenta miasta Zabrze w dziedzinie kultury. Prace artystów znajdą się w katalogu wydanym z okazji organizacji tej wystawy, z komentarzem rektora Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach.

Zabrze. Z dziejów miasta.

Dzieje miasta poprzez zgromadzone na wystawie zabytki dokumentują okres ponad 200 ostatnich lat. Najstarszym prezentowanym na wystawie zabytkiem jest mapa powiatu bytomskiego, na której zaznaczone zostały osady wchodzące obecnie w skład Zabrza.
Pierwsza część wystawy poświęcona jest dziejom zabrzańskiej oświaty oraz życiu religijnemu. Prezentujemy wybór świadectw i sztandarów szkolnych, archiwalnych fotografii przedstawiających ówczesnych uczniów oraz pamiątki związane z pierwszym dniem w szkole powszechnej. Życie religijne zaprezentowane zostało przez zabytki związane z działalnością na terenie Zabrza trzech wspólnot i organizacji religijnych: katolickiej, ewangelickiej oraz żydowskiej. Kolejna część wystawy przedstawia kulturę fizyczną mieszkańców Zabrza kultywowaną głównie w oparciu o działalność licznych, zakładowych bądź branżowych klubów i związków sportowych. Wystawa pokazuje życie kulturalne, zwłaszcza działalność licznych związków śpiewaczych, kół teatralnych, zarówno polskich jak i niemieckich.
Trudny okres walki o przynależność polityczną Śląska, w tym i Zabrza w okresie powstań śląskich oraz plebiscytu w sposób wymowny ilustrują zaprezentowane na wystawie wydawane masowo przez obie strony (polską i niemiecką) afisze, plakaty, ulotki, odezwy itp.
Dalszą część ekspozycji stanowią pamiątki związane z powstaniem (koniec XVIII w.), a następnie gwałtownym rozwojem poprzez cały XIX w. oraz pierwszą połowę XX w. przemysłu ciężkiego. Dzięki przemysłowi Zabrze począwszy od początku XIX wieku, w krótkim stosunkowo okresie zmieniło swój charakter ze zlepka osad, o charakterze na poły wiejskim, w duży ośrodek przemysłowy.
Wystawę zamyka zrekonstruowana za pomocą posiadanych eksponatów kuchnia z wyposażeniem typowym dla środowisk robotniczych z lat 20. i 30. XX w. Wnętrze to, oprócz dokumentacyjnej, pełni również funkcję symboliczną. W warunkach Śląska kuchnia to centrum domu, miejsce, w którym toczyło się życie wszystkich członków rodziny.

Oferta Muzeum Miejskiego w Zabrzu

„Od Solidarności do wolności” – wystawa w Muzeum Miejskim wraz z lekcją muzealną

Muzeum Miejskie w Zabrzu przygotowało wystawę „ Od Solidarności do wolności”, upamiętniającą 25-lecie powstania związku. Można na niej obejrzeć pokaźny zbiór eksponatów związanych z narodzinami i działalnością NSZZ „Solidarność” od wydarzeń sierpniowych w roku 1980 po okrągły stół i wybory w roku 1989.

Wystawa dzieli się na trzy bloki. Pierwszy dotyczy okresu od sierpnia 1980 roku do ogłoszenia stanu wojennego. Drugi prezentuje okres stanu wojennego i późniejszy opór „Solidarności”. Ekspozycję kończą wydarzenia w kopalni „Manifest Lipcowy” w 1988 r., obrady okrągłego stołu i wybory w czerwcu 1989 roku.

Na odwiedzających czekają muzealne rarytasy m.in.: fotogramy z pacyfikacji kopalni „Wujek”, powielacze podziemnej prasy i jeden z pierwszych plakatów „Solidarności” zaprojektowany przez Jerzego Janiszewskiego, autora związkowego logo. Na wystawie można również podziwiać „Górnośląską pietę”, znany obraz Bronisława Krawczuka, który malarz dedykował górnikom poległym w kopalni „Wujek” podczas stanu wojennego. Na wystawie skonfrontowano również materiały prasowe, wydawane przez opozycję z propagandą ówczesnego aparatu władzy.

Wystawa „Od Solidarności do wolności” wpisuje się do obchodów srebrnego jubileuszu związku zawodowego. Nie brakuje tu też wątków lokalnych. Jednocześnie z dziejami ogólnopolskiej organizacji wystawa przypomina mieszkańcom bliską historię Zabrza.
Tu, bowiem, w Zabrzu Zaborzu w czasie stanu wojennego znajdował się jeden z większych obozów dla internowanych. Na wystawie nie zabrakło więc eksponatów związanych z tym miejscem odosobnienia, takich jak: krzyże wykonane przez internowanych, wykazy internowanych, dokumenty związane z uwięzieniem i wiele innych.
Muzeum przygotowało również ofertę dla młodzieży gimnazjalnej oraz licealnej, która może obejrzeć wystawę oraz uczestniczyć w lekcji muzealnej, w przystępny sposób przybliżającej powyższą tematykę.
Organizatorzy zapraszają na wystawę od 9 sierpnia do 18 września. Muzeum jest czynne we wtorki, środy i piątki w godzinach od 10. do 15, w czwartki od 10. do 18., a w soboty i niedziele od 10. do 14. Bilety w cenach 1,5 zł ulgowy i 2 zł normalny.
Dla grup szkolnych bilet zbiorowy: 1 zł od osoby plus 5 zł przewodnik lub lekcja muzealna.

Wystawa poplenerowa Klubu Pastel.Prezentowane prace powstały podczas pleneru malarskiego zorganizowanego przez artystę plastyka Krzysztofa Rumina. Udział w plenerze wzięli wychowankowie i uczniowie klubu Pastel działającego w Zabrzu w ramach Zabrzańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

Wystawa pt. „Deportacja Górnoślązaków do ZSSR w 1945 r.”

W pierwszych miesiącach 1945 roku władze radzieckie internowały i deportowały do ZSRR kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców Górnego Śląska. Większość z nich zginęła podczas odbywającego się w nieludzkich warunkach transportu. Ci, którzy dotarli na miejsce, pracowali w bardzo trudnych warunkach. Głód i choroby przyczyniły się do ich fizycznego wycieńczenia. Do kraju wrócili nieliczni. Wydarzenia te określane są mianem „Śląskiej Tragedii”. Z miasta Zabrze jak i jego poszczególnych dzielnic, szczególnie tych, które w 1945 roku wchodziły w skład powiatu bytomskiego (Mikulczyce, Rokitnica, Grzybowice), Rosjanie internowali kila tysięcy osób. Ich rodziny żyły w skrajne nędzy, pozbawione środków do życia, a często i mieszkań. W 2005 roku mija 60. rocznica tych tragicznych wydarzeń. Z tej okazji w Muzeum Miejskim w Zabrzu eksponowana będzie wystawa przygotowana przez katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej: „Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku”. Na wystawie będzie można oglądać kopie dokumentów radzieckich, na podstawie których przeprowadzono akcję internowania, poznać warunki transportu i pobytu w ZSRR, prześledzić starania władz polskich o repatriację internowanych, obejrzeć przedmioty osobiste wykonane przez deportowanych. Wystawa ma charakter edukacyjny. Podczas jej trwania będzie można nabyć wydawnictwa dotyczące problemu. Ekspozycję będzie można oglądać od 27. stycznia do 10. kwietnia 2005 roku.


Z.G.

Kultura przemyslowa. Pomniki przemyslowe w Połnocnej Nadrenii - Westfalii. Pocztowki z Zaglębia Ruhry i Górnego Śląska.
Wystawa zorganizowana jest w ramach Dni Kultury Westfalii w województwie śląskim przez Muzeum Techniki w Dortmundzie i Muzeum Miejskie w Zabrzu.

NIKIFOR
(wystawa za zbiorów własnych Muzeum
30 września - 18 listopada 2004 r.)

Sztuka naiwna (intuicyjna, samorodna, nieprofesjoinalna) jest od lat przedmiotem zainteresowań kolekcjonerskich, badawczych i wystawienniczych Zabrzańskiego Muzeum.
Niezależnie od zgromadzonej tu znaczącej kolekcji malarstwa (grafiki, rzeźby) śląskich środowisk nieelitarnych, pozyskiwano (zwłaszcza w latach 80. ) do zbiorów wyodrębnionego wówczas (jako specjalizacja Muzeum) Działu Plastyki Nieprofesjonalnej także najcelniejsze przykłady sztuki intuicyjnej spoza regionu, stąd obecność dzieł słynnych w kraju artystów „nieuczonych”, t.j. Nikifor, E.Monsiel, L.Płonkowa, M.Korsak, Z.Warczygłowa, B.Surowiak, W.Wałęga, M.Tarnawska-Wójtowicz, W.Giza, A Bińkuńska i in.
Muzeum posiada więc niewielką, ale interesującą artystycznie kolekcję prac Nikifora (23 akwarele, jedna kredka/pastel); są to przede wszystkim pejzaże z okolic Krynicy (z kościółkami i cerkiewkami), architektura pensjonatowa tego kurortu, fragmenty miejskiej architektury (m.in. Krakowa) z kościołami, ulicami, placykami, a także wizerunki świętych: Józefa i Mikołaja.
Ten liczący 24 obiekty zestaw – niewielki okruch ogromnego przecież dorobku Nikifora (dziś rozproszonego po całym świecie) - może dać pogląd na charakter indywidualnego stylu artysty: genialne wyczucie koloru i talent kompozycyjny.
Nikifor, a właściwie Epifan Drowniak (1895-1968) cieszy się dziś sławą jednego z największych malarzy naiwnych świata. Niezwykła jego twórczość jest zapisem własnego świata upośledzonego artysty, gdzie mieszają się poetycka obserwacja rzeczywistości (Nikifor był niezwykle wrażliwy na wizualną urodę świata) z bogatą fantazją i wyobraźnią Był obdarzony prawdziwym talentem i miał głębokie poczucie wewnętrznej wolności – był genialnym outsiderem..
Nikifor był Łemkiem; żył na pograniczu kultur i wyznań; nie znający ojca, wcześnie osierocony przez głuchoniemą matkę, żył w biedzie, poniżeniu i izolacji, pogłębianej jeszcze przez wadę wymowy; był analfabetą. Całe życie malował; malarstwo stało się dlań jedyną istotną wartością życia: sposobem komunikowania się ze światem i wyrażania genialnej (przecież ) wrażliwości. Od wczesnej młodości miał głębokie poczucie posłannictwa, przeświadczenie o swojej wyjątkowości (stąd na obrazkach umieszcza się między świętymi w cerkiewnym ikonostasie) ; swój los artysty traktował bardzo poważnie – uważał się za malarza zawodowego; opatrywanie obrazków pieczęcią „Nikifor – Matejko” wynikało z wysokiej samooceny własnej sztuki.
Nikifor namalował tysiące obrazków (i nie powtarzał się), które mogą być usystematyzowane w wyodrębnione okresy twórczości, zmieniające się, „oscylujące wokół jakichś jednolicie pojmowanych koncepcji lub zakresów tematycznych. Zestawione chronologicznie pozwalają śledzić, jak znaczną ewolucję przeszedł Nikifor na swej twórczej drodze (dojrzewaniu wizji), jak świadomie budował swój artystyczny warsztat; w pracach późniejszych pogłębia się obserwacja, doskonali kompozycja, a nade wszystko nabiera finezji gama kolorystyczna.
Malował krajobrazy przedstawiające rodzimą okolicę podgórską, drewnianą „pensjonatową „ architekturę Krynicy i okolic; w wieloplanowych widokach powtarzał motywy stożkowatych pagórków pokrytych romboidalną kratownicą lasów. Górskie pejzaże Nikifora urozmaicają zwykle malownicze cerkiewki lub kościoły ze strzelistymi wieżami, a także kręte tory kolejowe nad potokami wijącymi się wśród wzgórz. Malował też pejzaże znane mu z nieustających wędrówek po Polsce, zwłaszcza dworce (Krynicy, Przemyśla, Sanoka) i małe wiejskie stacyjki, a także rozmaite fragmenty miejskiej architektury (Krakowa, N.Sącza, Warszawy) z ulicami, placami, kościołami i pomnikami. Zachwycać mogą cykle architektury fantastycznej – niezwykłe rozbudowane wizje dziwnych, zmonumentalizowanych budynków i mostów. Ciekawe i pełne treści są sceny we wnętrzach kościelnych czy kuchni pensjonatowych (izb łemkowskich), jakichś urzędów, sklepów z postacią samego artysty .
W autoportretach przedstawia się jako kaznodzieja (napominający gest, księga), sędzia, kapłan, święty (jakby tworzenie urojonej autobiografii).
Nikifor był wielkim artystą , kreatorem i wizjonerem, ale i doskonałym obserwatorem, wrażliwym na wizualną urodę świata. Jest wyczulony na rytm – „porządek harmonijnych, powtarzających się rytmicznie form” (stąd w kompozycjach nie skrywa kolorami graficznego szkieletu).
Nikifor był znakomitym kolorystą, spotykamy u niego najzupełniej odkrywcze zestawienia barw, zawsze subtelnych, finezyjnych wręcz (bez brutalności czy drażniących oko kontrastów).

Pokaz malarstwa Nikifora ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Zabrzu, połączony z występem (gitara, śpiew) w wykonaniu Romana Nowotarskiego oraz z premierą filmu "Mój Nikifor" w Multikinie w Zabrzu.
Obrazy można oglądać też na stronie muzeum:
muzeum@muzeum-miejskie-zabrze.pl

Wystawa grafiki artystów intuicyjnych Mariana Jędrzejewskiego i Jana Nowaka
prezentuje twórczość graficzną dwóch wybitnych artystów intuicyjnych – nieżyjącego już Mariana Jędrzejewskiego (1937 – 2001) i Jana Nowaka (ur. 1939) bogato reprezentowaną w zbiorach Muzeum Miejskiego.
W tajniki warsztatu graficznego wprowadził ich niegdyś ( w latach 50 )znany katowicki artysta Stefan Suberlak.
Dziwne, nierealne miasteczka i budowle jak ze snu, czasem jak z dusznego świata Kafki, z których emanuje trudne do opisania napięcie; poetycka aura, klimat osobowości autora wyczuwalny w tych pracach...Misterna struktura drobnych, przenikających się form, kaligraficznie płynnych linii czy pajęczej kreski na czarnym tle; niezwykłe poczucie płaskiej dekoracyjności – to czarno – biały świat grafik Jędrzejewskiego.
Jan Nowak jest niewątpliwie najwybitniejszym spośród grafików samorodnych w Polsce. Dzisiejsza jego sztuka, po 40 latach doświadczeń, demonstruje wyjątkową wyrazistość wizualnego komunikatu, jak również doskonale opanowany warsztat formalny (linoryt, ostatnio suche igły, miedzioryty); posługuje się wręcz wyrafinowanymi środkami.
Ostatnio niemal wyłącznym tematem grafik Nowaka jest przyroda; zna ją doskonale, bo jego wielką pasją jest łowiectwo. Powstawały całe cykle grafik, tj. „Polowanie”, „Kłusownicy”, „Ptaki” , „Las” czy abstrakcyjne „Poznanie” inspirowane przeżyciami myśliwego i zarazem wielbiciela natury.
Jędrzejewski i Nowak należą do tych nielicznych już twórców samorodnych, którzy potrafili zachować niezależność swojej plastycznej wizji od niwelującego, banalizujacego i trywializującego wpływu współczesnej kultury masowej.

2 Korpus Polski- wystawa w Muzeum Miejskim w Zabrzu


W dniu 6 kwietnia bieżącego roku, w Muzeum Miejskim w Zabrzu otwarta zostanie wystawa pod tytułem „2 Korpus Polski”, zorganizowana z okazji przypadającej w tym roku 60 – tej rocznicy Bitwy pod Monte Cassino.
Wystawa oparta będzie na zbiorach własnych Muzeum Miejskiego w Zabrzu, które zgromadziło pokaźną kolekcję, liczącą około 900 eksponatów, związaną z działalnością Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Uzupełnią ją eksponaty wypożyczone ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Rudzie Śląskiej oraz ze zbiorów prywatnych.
W czterech salach ekspozycyjnych będzie można zobaczyć pamiątki związane z działalnością 2 Korpusu Polskiego i prześledzić genezę jego powstania oraz szlak bojowy żołnierzy tej formacji.
W związku z tym, że trzon składu osobowego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, która powstała w Syrii, stanowili uciekinierzy z obozów dla internowanych po kampanii wrześniowej żołnierzy polskich na Węgrzech i w Rumunii, eksponowane będą też pamiątki związane z ich pobytem w tychże obozach oraz przedstawiające drogę ich ucieczki na Bliski Wschód. Będą to m.in. fotografie, listy do rodzin, świadectwa, dyplomy, kalendarzyki i inne druki.
Kolejną grupę eksponatów stanowią już pamiątki związane z działalnością SBSK w Syrii, Palestynie i Egipcie oraz walkami w Afryce Północnej (Tobruk, Gazala, Bardia). Kolejnymi etapami na drodze powstania 2 Korpusu Polskiego było utworzenie Wojsk Polskich na Środkowym Wschodzie, które po połączeniu w 1942 roku z ewakuowanymi z ZSRR jednostkami Armii Polskiej utworzyły Armię Polską na Wschodzie. Z niej to właśnie latem 1943 wyłoniono 2 Korpus Polski pod dowództwem gen Andersa. Na wystawie będzie można oglądać szereg pamiątek związanych z działalnością wojsk polskich na wschodzie oraz w Afryce, głównie fotografie oraz druki, elementy umundurowania, dokumenty osobiste.
W dwóch salach prezentowane będą pamiątki związane walkami 2 Korpusu we Włoszech, głównie z samą Bitwą pod Monte Cassino. Wśród wystawionych pamiątek na uwagę zasługują fotografie dokumentujące bitwę, mapy wojskowe, odznaczenia, dyplomy. Ciekawą grupę eksponatów stanowią pamiątki wykonane przez żołnierzy w trakcie trwania kampanii włoskiej. Oprócz tego będzie można zobaczyć dokumenty związane z repatriacją części żołnierzy do kraju. Wystawę wzbogaci kolekcja odznak, medali oraz mundurów bojowych, dokumentów osobistych i elementów rynsztunku.
Wystawa trwać będzie do dnia 13 czerwca 2004 r.
Zbigniew Gołasz

Na ekspozycji '2004 znalazły się prace dwudziestu dziewięciu artystów (kilku pokoleń), a więc tyleż indywidualności odmiennym, silnie zarysowanym orientacjom twórczym towarzyszy szeroka skala formuł przekazu i rozmaitych środkow wyrazowych. Obok kreacji tradycyjnych, nie wykraczających poza konwencje znane i kultywowane od dziesięcioleci są poszukiwania w obrębie sztuki nowej i najnowszej, fascynacja nowymi mediami. Przegląd nie ma ambicji diagnozowania stanu zabrzańskiej plastyki czy też kreowania jakichś środowiskowych hierarchii; jest swobodną prezentacją aktualnych poszukiwań miejscowych twórców, spojrzeniem na dzisiejszy potencjał artystyczny miasta przez pryzmat odrębności jego twórczych postaw.

Na wystawie prezentowane są nagrodzone i wyróżnione prace dzieci i młodzieży biorących udział w konkursie plastycznym
Zabrze dnia 19 listopada 2003 r.


Protokół z posiedzenia komisji konkursu plastycznego dla dzieci i młodzieży
„Projekt nowego herbu Zabrza”

Dnia 18 listopada 2003 r. komisja konkursu w składzie:
Urszula Wieczorek - kierownik Działu Kultury
Dorota Kuder kierownik Działu Promocji Dokumentacji i Oświaty
Iwona Duda - Dział Sztuki
Marek Marciniak - artysta plastyk
Lech Poeche - artysta plastyk
Dariusz Chrost - redaktor Nowin Zabrzańskich

Ustaliła co następuje:
1.na konkurs wpłynęło 680 prac w tym z SP 4,5,7,8,13,15,17,21,22,24,25,26,27,28,39,42 z Naszej Szkoły STO, z Gimnazjum 1,4,9,10,13,21,29,
OPP3 w Zabrzu oraz Klubu „Pastel” w Zabrzu
2.komisja nagrodziła:

w kategorii wiekowej od klasy I do III
I miejsce - Arkadiusz Gorczyca SP 21
II miejsce - Anna Strózik SP 5
III miejsce - Barbara Mazur OPP3
wyróżnienia:
Ewelina Łużyńska SP5

w kategorii wiekowej od klasy IV do VI
I miejsce - Andrzej Malitowski SP 4
II miejsce - Michał Sztykiel SP 18
III miejsce - Dominika Łuczak SP 18

w kategorii gimnazja:
I miejsce - nie przyznano
II miejsce - Marta Piekarz Klub Pastel, Sandra Peters Gim.1
III miejsce - Anna Marcinkowska Gim.10
wyróżnienia:
Krzysztof Sulewski Gim. 10

w kategorii Liceum Plastyczne:
I miejsce - Łukasz Paszkowski OSSP, Aleksandra Świerzy OSSP
II miejsce - Krystyna Wowra OSSP
III miejsce - Natalia Pietruszewska OSSP

3.Komisja przyznała wyróżnienie jedynej uczestniczce ze Szkoły Specjalnej
Jolanta Bronk OPP 3

Jerzy Przybył (Jan Pol)
Malarz, grafik, rzeźbiarz


Urodził się w 1943 r. w Pomianach k. Poznania. Ukończył Liceum Plastyczne w Katowicach w 1961 r. Studia w Akademii sztuk Pięknych w Krakowie – Wydział Grafiki Propagandowej w Katowicach. Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w 1968 r. Od początku swojej drogi twórczej uczestniczył aktywnie w życiu artystycznym w Polsce. Do wyjazdu do Szwecji uczestniczył w ok. 40 wystawach ogólnopolskich, okręgowych i poplenerowych. Jego prace od początku zwracały uwagę oryginalnością artystycznego posłania i perfekcyjnością formy, nic więc dziwnego, że do 1981 r. miał kilkadziesiąt ekspozycji indywidualnych w prestiżowych galeriach w kraju. Uczestniczył także w prezentacjach polskiej sztuki współczesnej za granicą: w Austrii, Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Grecji, Hiszpanii, Japonii, Jugosławii, Kanadzie, Niemczech, Rumunii, na Węgrzech, Związku Radzieckim. W 1982 r. osiadł w Västervik w Szwecji. Od tego czasu uczestniczył w ok. 50 wystawach zbiorowych. Zrealizował także wiele znaczących ekspozycji indywidualnych, w tym – jako jeden z najwybitniejszych artystów szwedzkich – na zaproszenie Ambasady Królestwa Szwecji w Waszyngtonie – prezentację swoich dzieł p.t. Duchowy Świat Wikingów.
Twórczość Jerzego Przybyła wyrasta z inspiracji mitami nordyckimi i później słowiańskimi.
Dzieła Przybyła są specyficzną, autorską syntezą mitów, wyłożoną znakiem, symbolem, w wielu przypadkach wręcz poetycką metaforą.

Kiedy 1 października 1926 roku Zabrze otrzymało prawa miejskie, pojawiła się konieczność opracowania dlań herbu miejskiego. Na ogłoszony wiosną 1924 roku konkurs wpłynęły 93 projekty wykonane przez 46 autorów. Pierwszą nagrodę przyznano Alfredowi Brockelowi z Gliwic. Po modyfikacjach, herb przedstawiający na złotym polu trzy czerwone wieże ceglane zwieńczone flankowaniem oraz niebieskie koło zębate wspierające się osią na środkowej wieży, zatwierdzony został 17 maja 1927 roku przez pruskiego Ministra Spraw Wewnętrznych. Obowiązywał do marca 1948 roku, kiedy to prezydent Paweł Dubiel zakazał jego używania. Konkurs na nowy herb Zabrza rozpisano w październiku 1950 roku. Wpłynęło na niego 51 projektów, spośród których do realizacji wybrano pracę Jana Szancenbacha z Krakowa przedstawiającą tarczę dwudzielną w słup z półorłem na tle niebieskim oraz kilofem i laurem na tle czerwonym. Herb ten zatwierdzono do użytku uchwałą Miejskiej Rady Narodowej dopiero 23 lutego 1960 roku. Przełom, który nastąpił w Polsce w 1989 roku, umożliwił inne spojrzenie
m.in. na historię lokalną. Dyskusja na temat herbu wywołana przez „Kurier Chadecki”, doprowadziła do przywrócenia pierwotnego herbu, Zabrza, co nastąpiło uchwała Rady Miejskiej w Zabrzu z dnia 26 września 1990 roku.